Welkom op de pagina die volledig in het teken staat van een meer dynamische benadering ten aanzien van de emotionele ontwikkeling. Onder leiding van de werkgroep “Dynamiseren van de SEO” werd een eerste aanzet gemaakt tot de creatie van een nieuw dynamisch model van de sociaal emotionele ontwikkeling.
De emotionele ontwikkeling van een individu is namelijk een complex en dynamisch proces dat niet te reduceren valt tot één enkele fase of categorie. Het dynamische model streeft ernaar deze complexiteit te omarmen. Het dynamische model biedt een flexibele, holistische aanpak die recht doet aan de unieke behoeften en dynamische processen in het leven van een individu.
We zien de evolutie naar een dynamisch SEO-model als een proces, een 'mindshift' die tijd nodig heeft om te groeien. Daarom is het maar normaal dat iedereen de SEO mag blijven gebruiken op een manier die voor hem of haar veilig en goed voelt. Wij bieden enkel een nuancering en verdieping aan, een 'work in progress' dat we de komende jaren willen blijven vormgeven. Dit proces zal vermoedelijk vele vormen aannemen, waarbij de ene benadering succesvoller zal zijn dan de andere.
Kan je niet wachten en heb je nu al meer interesse, vragen of zin om mee hieraan te werken, stuur een bericht naar aristo.ongena@janbaptist.broedersvanliefde.be
Het is algemeen erkend dat een persoon niet kan worden gereduceerd tot één enkele fase, stoornis of categorie. Toch komen we in de praktijk regelmatig modellen tegen die, hoewel goed bedoeld, werken met vaste categorieën of fasen. Ondanks dat dit overzicht en houvast biedt, erkennen ze onvoldoende de holistische complexiteit en uniciteit van het individu. Een voorbeeld hiervan is de 'Development Score' (D-score), die probeert de sociale, cognitieve en motorische ontwikkeling van jonge kinderen te vangen in één universeel getal. Andere voorbeelden zijn het indelen van cliënten op een leefgroep; klas of afdeling op basis van hun emotionele ontwikkeling en het toekennen van budgetten uitsluitend op basis van cognitieve of emotionele variabelen.
Bovenstaande categoriale benaderingen brengen potentiële valkuilen met zich mee. Zo kan het vergelijken van volwassenen met jonge kinderen bijvoorbeeld leiden tot infantaliserende interpretaties die de eigenwaarde van individuen ondermijnen. Het reduceren tot fasen zegt hiernaast ook weinig over de daadwerkelijke behoeften van individuen. Doch biedt deze categoriale benadering van emotionele ontwikkeling de noodzakelijke handvatten om complexe gedragingen en problemen te ontwarren. Emotionele ontwikkeling uitleggen in fasen heeft daarom nog steeds een grote didactische waarde omdat je aan begeleiders en ouders makkelijk het kenmerkend gedrag en bijhorende behoefte per fase kan verduidelijken. Het vergroot bovendien de herkenbaarheid en inleefmogelijkheden door de vergelijking te maken met (eigen) jonge kinderen. Er wordt dus niet gepleit om de SEO-fasen af te schaffen of te verlaten, maar net wel om de SEO te verrijken en te verdiepen door er dynamischer mee te werken. Net om deze vertaling naar ondersteuning mogelijk te maken, biedt een dynamisch model een meer holistisch perspectief, wat een meerwaarde biedt tegenover een categoriaal model. Dit geeft mogelijkheden om een meer gepersonaliseerd verhaal van een cliënt te schetsen dat aansluit bij de dagelijkse realiteit, waarbij de omgeving leert om gevoelig te zijn voor de noden en behoeften van het individu op dat moment.
Een meer dynamische benadering omarmt de holistische complexiteit door rekening te houden met de invloed van gebeurtenissen, relaties en context. Het dynamisch denken stelt hulpverleners in staat om verder te kijken dan labels en een genuanceerd, gepersonaliseerd beeld te schetsen over een individu. Zo kunnen noden in verschillende situaties beter worden begrepen en aangepakt. Dit proces helpt niet alleen de cliënt, maar ook zijn omgeving om beter te reageren op unieke behoeften.
Er wordt geopteerd om niet meer te spreken in ‘fasen’ en deze te verlaten. Als alternatief staan de hulpvraagtypes centraal zodat de aandacht meer gevestigd wordt op wat iemand zijn emotionele behoeften zijn. Zoals bijvoorbeeld ‘balans zoeken tussen vertrouwen en wantrouwen’. Deze benadering legt meer de nadruk op wat een individu nodig heeft, in plaats van louter de fase waarin hij ingeschaald werd. Tegelijk benadrukt het meer het continuüm denken en dat het vaak zoeken is naar een balans binnen elke ontwikkelingsfase.
Om de dynamiek beter te benadrukken, moet de focus liggen op het variabele karakter van iemands ontwikkeling. Sommige behoeften komen tijdelijk sterker naar voren dan andere, afhankelijk van de context en de persoon in kwestie. Het is daarom belangrijk te spreken in termen van ‘meer en minder’ of ‘voorgrond en achtergrond’. Op deze manier wordt het statistische karakter van de inschaling verlaten en de SEO wordt meer gezien als een continuüm waarin dynamiek centraal staat.
Hoewel ontwikkelingsleeftijden didactisch waardevol zijn en inzicht bieden in de behoeften die ontstaan tijdens de ‘normale’ ontwikkeling van een kind, waardoor over- of onderschatting minder waarschijnlijk wordt, bestaat het risico dat individuen ten onrechte worden beschouwd als blijvends functionerend op een kinderniveau. Het is daarom essentieel om volwassenen niet te reduceren tot het niveau van kinderen. Om die reden wordt aanbevolen om de leeftijden niet te gebruiken wanneer we spreken over individuen.
Holistisch verwijst naar de gehele persoon en zijn/haar context die in beschouwing moet worden genomen, in plaats van slechts één aspect van het individu. Emotionele ontwikkeling is slechts een deel van iemands persoonlijkheidsontwikkeling en staat altijd in relatie tot de omgeving. Er zijn voortdurend kleine of belangrijke gebeurtenissen en problematieken (zoals trauma, slechte nachtrust, verslaving, honger, psychiatrische kwetsbaarheden, …) die invloed hebben op de emotionele noden van een persoon. Deze moeten dan ook een duidelijke plaats krijgen tijdens het dynamisch hanteren van de SEO.
Daarnaast is de inschaling van iemand zijn emotionele ontwikkeling een momentopname die contextgebonden is. Hoe de persoon zich vandaag voelt (en wat hij dus nodig heeft naar ondersteuning om tegemoet te komen aan zijn noden) kan morgen anders zijn. En wat begeleider X moet doen om hieraan tegemoet te komen zal verschillen ten aanzien van begeleider Y. We pleiten dan ook om de SEO te zien als duurdiagnostiek, onderhevig aan de complexiteit van de persoon, tijd en interacties.
Naast een theoretische basis streeft de werkgroep naar de ontwikkeling van een praktijkgericht model dat het werkveld in staat stelt om theoretische concepten toe te passen in het werken met emotionele ontwikkeling en te integreren in bestaande kaders. Daarnaast moet het model eigen blijven aan de SEO-gedachten en niet (over)gesimplificeerd worden. Daarom werden onderstaande criteria toegevoegd:
Om te komen tot een dynamisch model van de SEO dat voldoet aan bovenstaande principes werden vanuit de werkgroep verschillende modellen ontwikkeld en afgewogen waaronder: het schuifmodel, het spinnenwebmodel, het blokkenmodel, het integratiemodel, de gevisualiseerde driehoek en de gespiegelde piramide.
Het finaal model zal in de praktijk onderzocht worden op bovenstaande ‘golden rules’, ervaringen en bruikbaarheid, en of het tegemoetkomt aan de noodzaak van een meer dynamische aanpak van de SEO.
Emotionele ontwikkeling is een doorlopend proces waarin mensen balanceren tussen verschillende noden en kwetsbaarheden. Het dynamische model visualiseert dit als een piramide met horizontale en verticale dimensies. De verticale as toont de opbouw van emotionele hulpvraagtypes, terwijl de horizontale as de balans weergeeft tussen stress en welzijn. Het model maakt gebruik van kleuren en ruimte om individuele verschillen te visualiseren, zodat begeleiding beter kan inspelen op unieke omstandigheden. Bijvoorbeeld: kwetsbaarheden zoals stress kunnen aan de linkerkant van de piramide worden weergegeven, terwijl sterktes aan de rechterkant worden gemarkeerd.
Het dynamische model benadrukt dat geen enkele fase "afgerond" is; iedere laag blijft bijdragen aan de totaliteit van iemands functioneren. Het piramidemodel, geïnspireerd op Došen, Sappok en anderen, integreert deze fasen tot een continuüm. Dit biedt inzicht in:
In de handleiding trachten we enkele richtlijnen mee te geven hoe het dynamische SEO model kan gehanteerd worden. Deze richtlijnen zullen verder worden afgestemd en onderzocht in de masterproef ‘De implementatie van een meer dimensionele benadering van de schaal voor emotionele ontwikkeling (SEO)’ van Dafni Van Donick (geplande indiening juni 2025). De herwerkte handleiding op basis van de verkregen feedback, zal hier later plaats krijgen.
De effectiviteit van het dynamische model wordt wetenschappelijk onderzocht op de bruikbaarheid en implemtatie hiervan in het werkveld. Dit in de vorm van een masterproef, in samenwerking met de werkgroep ‘dynamiseren van de SEO’. De masterproef rond het implementeren van een meer dimensionele benadering van de schaal voor Emotionele Ontwikkeling tracht een antwoord te vinden op volgende onderzoeksvragen:
De voornaamste doelstelling van deze masterproef is tweedelig: enerzijds beoogt deze masterproef vanuit theoretisch oogpunt de schaal voor emotionele ontwikkeling dynamischer te maken en anderzijds praktische ondersteuning te bieden bij het concretiseren ervan. Dit wordt gerealiseerd door het testen van het door de werkgroep voorgestelde model. De inzichten die hieruit voortkomen, kunnen bijdragen aan verdere ontwikkelingen en verbeteringen van de Schaal voor Emotionele Ontwikkeling, evenals de mogelijkheid tot een bredere dimensionale benadering va de psychopathologie in het algemeen.
De resultaten worden in de zomer van 2025 gepubliceerd.
Heb je al meer interesse of wil je graag meewerken, stuur een bericht naar aristo.ongena@janbaptist.broedersvanliefde.be